صورت سود و زیان (Income Statement) یا صورت درآمد و هزینه (Profit and Loss) یکی از انواع صورت‌های مالی اصلی است که هر سیستم حسابداری باید قادر به ارائه آن باشد. این صورت مالی عملکرد یک شرکت را در یک بازه زمانی معین نمایش میدهد. در واقع، اگر می‌خواهید بدانید که سودآوری کسب‌وکارتان به چه میزان بوده است، باید این صورت مالی را تهیه کنید.
در این مقاله از مجله حساب رایان صورت سود و زیان را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهیم تا آشنایی کاملی با آن پیدا کنید. پس تا پایان مطلب همراه ما بمانید، چون نکات مفیدی را با شما در میان خواهیم گذاشت.
تعریف صورت سود و زیان
یکی از صورت‌های مالی کلیدی است که میزان سودآوری شما را نشان میدهد و ابزاری مهم برای مدیریت و تقویت کسب‌وکار شما به حساب می‌آید. صورت سود و زیان، درآمدها و هزینه‌های شرکت را در یک دوره زمانی معین نشان میدهد، به صورتی که می‌توانید ببینید که آیا کسب‌وکارتان در این دوره معین سودآور بوده و میزان سود چقدر بوده است. توجه داشته باشید که هم درآمدها و هم هزینه‌ها زمانی شناسایی می‌شوند که احقاق یافته باشند، یعنی وجه نقد دریافت یا پرداخت شده باشد.
بنا بر آنچه که گفته شد، آشکار است که صورت‌های سود و زیان ابزاری مهم برای مدیریت و طراحی استراتژی کسب‌وکار شما هستند. این صورت مالی به شما کمک می‌کند تا عملکرد فعالیت‌های عملیاتی و غیرعملیاتی و نیز سود و زیان خالص کسب‌شده را ارزیابی کرده و تصمیم‌گیری‌های لازم را درباره آینده شرکت انجام دهید. در واقع، شما داده‌های مربوط به موارد زیر را در اختیار خواهید داشت:
- درآمد حاصل از فروش محصولات و خدمات
- هزینه‌های درآمدزایی و مدیریت کسب‌وکار
- سود حاصل از فعالیت کسب‌وکار
صورتحساب سود و زیان میزان سود هر کسب‌وکار را در پایان سال مالی نمایش می‌دهند. شرکت‌ها وظیفه دارند که این صورت مالی را در پایان هر سال مالی محاسبه کنند و گزارش مربوطه را به سهامداران اعلام کنند. با وجود این، شما می‌توانید سود و زیان مربوط به شرکت خود را در دوره‌های زمانی مختلف تهیه کنید. برای مثال، می‌توانیم به بازه‌های سالانه، ماهانه، سه‌ماهه و شش ماهه اشاره کنیم.
هدف از تهیه صورت سود و زیان چیست؟
هر کسب‌وکاری برای رسیدن به اهداف مالی خود، یعنی درآمدزایی و سودآوری، به گزارشی نیاز دارد که تمامی فاکتورهای دخیل در امر سودآوری را بررسی نماید. با بررسی گزارش سود و زیان می‌توانید سود خالص و سود ناخالص، انواع هزینه‌ها و بهای تمام‌شده را تحلیل کنید. در نتیجه، از اساسی‌ترین گزارشات برای تصمیم‌گیری، صورت سود و زیان می‌باشد. البته برای اخذ تصمیمات استراتژیک می‌توان از داشبوردهای مالی نیز استفاده نمود تا شاخص‌های عملکردی نیز در تصمیمات اثرگذار باشند.
کسب‌وکارها به کمک این صورت، سود و زیان خود را در یک دوره حسابداری اندازه‌گیری و ارزیابی می‌کنند و گزارش عملکرد خود را به سهامداران ارائه می‌دهند. مدیران شرکت‌ها، با استفاده از این گزارش‌ها، بینش و دید لازم را درباره عملکرد خود به دست می‌آورند و می‌توانند وضعیت شرکت خود را با رقبا و سایر فعالان حوزه فعالیت خود مقایسه نمایند.
همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد، صورت سود و زیان ابزاری کلیدی است که نقش مهمی در مدیریت، تعیین و تصحیح استراتژی کسب‌وکار ایفا می‌کند. باید گفت که گزارش‌های دقیقی درباره مسائلی مانند تغییر در درآمد فروش نسبت به رشد حوزه فعالیت، تغییر در حاشیه سود ناخالص و عوامل آن، افزایش یا کاهش سود خالص و غیره، بدون تردید در مدیریت و تدوین یا تصحیح استراتژی‌های کسب‌وکار نقش مهمی ایفا می‌کنند.
شما می‌توانید از گزارش سود و زیان شرکت خود برای تصمیم‌گیری درباره امور استراتژیک استفاده کنید. برای مثال، می‌توانید درباره افزایش تولید، بهبود کیفیت محصولات یا خدمات، پوشش‌دهی حوزه‌های جغرافیایی بیشتر، حذف یا افزودن خط تولید و غیره تصمیم‌گیری کنید.
تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان
تفاوت این دو صورت مالی در آن است که اولی برای ارزیابی و نمایش وضعیت مالی یک شرکت در یک دوره مالی یا محدوده زمانی تهیه می‌شود. واقعیت این است که صورت سود و زیان کلیه وقایع منتهی به یک دوره مالی خاص را نمایش میدهد. اما ترازنامه وضعیت مالی شرکت‌ها را در یک تاریخ مشخص و تنها در همان لحظه نشان میدهد، یعنی گزارشی لحظه‌ای از عملکرد کسب‌وکارها را ارائه میدهد.
انواع صورت سود و زیان
صورت‌های سود و زیان به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. برای مثال، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
صورت سود و زیان جامع
شرکت‌ها صورت سود و زیان جامع را بر اساس اصل ششم حسابداری می‌نویسند که می‌گوید در گزارش صورت‌های مالی، اصل بر این است که شرکت در بلندمدت به عملیات خود ادامه خواهد داد. بنابراین، این صورت مالی کلیه هزینه‌های و درآمدهای محقق‌شده و محقق‌نشده شرکت را گزارش میدهد. به همین دلیل است که سود یا زبان خالص شرکت، که مجموع درآمدها و هزینه‌های تحقق‌یافته می‌باشد، در ابتدای گزارش آورده می‌شود. لازم به اشاره است که شرکت‌های اغلب کشورهای جهان این نوع گزارش را تهیه می‌کنند.
صورت سود و زبان انباشته
سود و زیان انباشته، که به نام‌های سرمایه انباشته، سود انباشته یا مازاد انباشته نیز از آن یاد می‌کنند، مجموع سود و زیان شرکت پس از پرداخت سود سهام باقیمانده به حساب می‌آید. این اصطلاح حسابداری، در واقع، برای سهامداران شرکت به‌کار برده می‌شود و به سود خالصی اشاره می‌کند که پس از پرداخت سود سهام باقی می‌ماند. صورت سود و زیان انباشته توانایی اقتصادی شرکت‌ها را در پرداخت این توزیع‌های نقدی می‌سنجد.
صورت سود و زیان تلفیقی
مجموعه گزارش‌های مالی یک شرکت مادر و زیرمجموعه‌های فعال آن به نام صورت تلفیقی شناخته می‌شود. این صورت مالی، که سلامت کلی مجموعه را نمایش میدهد، شامل گزارش‌های مالی شرکت‌های تابعه و تلفیق آنها با یکدیگر است. پس اگر شرکت سوددهی داشته باشد، سود تلفیقی و اگر ضرر کرده باشد، زیان تلفیقی خواهد داشت.
اقلام صورت سود و زیان
هر شرکتی ویژگی‌های خاص خود را دارد و از آنجا که هزینه‌ها و درآمدها به نوع عملیات بستگی دارند، ممکن است اقلام صورت سود و زیان نیز تفاوت‌های جزئی با یکدیگر داشته باشند. با وجود این، معمول‌ترین اقلام این صورت مالی عبارتند از:
- فروش یا درآمد خالص
درآمد حاصل از فعالیت‌های اصلی و مستمر واحد تجاری را فروش یا درآمد خالص می‌نامند که در ابتدای صورت سود و زیان درج می‌شود.
- بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
کلیه هزینه‌های یک واحد تجاری جهت تولید محصول یا خدمات فروش‌رفته را بهای تمام‌شده می‌گویند و مواردی مانند دستمزد مستقیم، سربار ساخت و مواد مستقیم را دربر می‌گیرد.
- سود یا زیان ناخالص
از طریق تفریق بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته از درآمد به دست می‌آید.
- هزینه‌های فروش و هزینه‌های عمومی و اداری
کلیه هزینه‌های غیرمستقیمی که برای اداره شرکت لازم است.
- خالص سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی
هزینه‌های مربوط به عملیات‌های شرکت، اما نه فعالیت‌های اصلی آن است. برای مثال، می‌توانیم به فروش ضایعات، سود و زیان تسعیر ارز و غیره اشاره کنیم.
- هزینه‌های مالی
بهره وام‌های بانکی و اشخاص و هزینه اوراق مشارکت را شامل می‌شود.
- سود یا زیان عملیاتی
محاسبه سود و زیانی که از عملیات اصلی کسب‌وکار حاصل می‌شود.
- سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی
هزینه‌هایی که به فعالیت کسب‌وکار مربوط نیستند.
- سود یا زیان عملیاتی قبل از مالیات
سود و یا زیان‌های عملیاتی شرکت پیش از تفریق مالیات است.
- مالیات بر درآمد
در این مرحله، مالیات کسر می‌شود.
- سود یا زیان خالص
این سود را می‌توان در میان سهامداران تقسیم کرد، چون مالیات از آن کسر شده است.
هرکدام از موارد بالا باید در تهیه صورت سود و زیان شرکت‌ها در نظر گرفته شوند تا گزارشی جامع و دقیق از وضعیت اقتصادی آن به دست آید.
اصل تحقق در صورت سود و زیان
این اصل می‌گوید که سود و زیان هنگامی شناسایی می‌گردند که تحقق پیدا کنند. برای مثال، درآمد هر شرکتی هنگامی تحقق یافته است که مبلغ کسب‌شده از فروش محصول یا خدمات به حساب آن شرکت واریز شده باشد. پس تنها زمانی عدد و مبلغ درآمد در صورت درج می‌شود که اتفاق حاصل شده باشد. باید توجه داشت که ثبت مخارج هم به همین روش صورت می‌گیرد – زمانی مبلغ هزینه به صورت وارد می‌گردد که پرداخت انجام شده باشد.
اصل تطابق در صورت سود و زیان
یکی دیگر از اصول حسابداری که در صورت درآمد و هزینه وجود دارد، اصل تطابق هزینه‌ها با درآمدها یا به اختصار اصل تطابق است. مطابق این اصل، محاسبه سود هر دوره عبارت است از حاصل مقایسه هزینه‌های دوره با درآمدهای آن. بر این اساس، در صورتی که بخواهید درآمدی را در صورت سود و زیان یک دوره درج کنید، لازم است هزینه‌های مربوط به آن را نیز در همان صورت مالی وارد کنید.
انواع درآمد در صورت سود و زیان
درآمدهای مختلفی در این صورت مالی محاسبه یا بیان می‌شوند که در ادامه آنها را شرح می‌دهیم.
درآمد یا میزان فروش
در قسمت بالای صورت درآمد و هزینه، میزان درآمد یا فروش کل دوره ذکر می‌شود، که البته به صورت ناخالص بوده و هزینه‌های آن کم نشده است. این درآمد از فعالیت اصلی شرکت به دست آمده است. برای مثال، شرکت تولیدکننده اجاق گاز، میزان درآمدی را که از فروش و ارائه خدمات پس از فروش اجاق گاز به دست می‌آورد، در این قسمت نشان میدهد.
سایر درآمدها
منظور از سایر درآمدها در این صورت مالی، درآمدهایی است که از فعالیت اصلی کسب‌وکار به دست نمی‌آید. برای مثال، سود حاصل از سپرده‌گذاری‌ها، درآمد حاصل از فروش یا اجاره دارایی‌ها از این قبیل درآمدها می‌باشد.
انواع هزینه در صورت سود و زیان
هزینه‌یابی در صورت سود و زیان به دقت انجام می‌شود، زیرا بسیاری از تصمیمات پیرامون کاهش هزینه‌ها یا افزایش سود عملیاتی از این طریق انجام می‌شود. در ادامه به انواع هزینه‌ها اشاره می‌کنیم.
هزینه‌های اداری
هزینه‌هایی که مربوط به فعالیت اصلی شرکت نباشد، در ردیف هزینه‌های اداری قرار می‌گیرند. هزینه حقوق و دستمزد، هزینه استهلاک ساختمان اداری، اجاره دفتر و ... از این دسته هزینه‌ها هستند.
هزینه‌های مالی
هزینه بهره‌های وام در این قسمت از هزینه‌ها ثبت می‌شوند.
انواع سود در صورت سود و زیان
در گزارش سود و زیان انواع سود قابل مشاهده است که شامل سود ناخالص، سود عملیاتی و سود خالص می‌شود. هرکدام از انواع سودهای یادشده تفاوت‌هایی هرچند جزئی با یکدیگر دارند که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
- سود ناخالص (Gross Profit)
حاصل کسر درآمد فروش کالا از بهای تمام‌شده آن است. سود ناخالص گزارش خوبی است که یک شرکت کارآمدی خود را در استفاده از نیروی کار، مواد و تجهیزاتش به وسیله آن ارزیابی می‌کند. باید یادآوری کنیم که این آیتم تنها هزینه‌های متغیر، یعنی هزینه‌هایی که با سطح تولید نوسان می‌کنند را مدنظر قرار میدهد.
- سود عملیاتی (Operating Profit)
سودی را که از عملکرد اصلی شرکت به دست آمده است، نمایش میدهد. درآمدها و هزینه‌های جانبی در سود عملیاتی وارد نمی‌شوند. سود عملیاتی اصلی‌ترین شاخص ارزیابی عملکرد هر شرکتی است، چون قابلیت تکرارشوندگی آن بالاست و در نتیجه عملیات اصلی شرکت حاصل آمده است.
- سود خالص (Net Profit)
سود خالص، که سود ویژه نیز نامیده می‌شود، با کسر تمام هزینه‌های عملیاتی، مالی و مالیاتی از مجموع درآمدها به دست می‌آید. این سود، در واقع، مبلغی است که بعد از احتساب تمام هزینه‌ها به صورت خالص برای شرکت باقی مانده است.
نمونه صورت سود و زیان
در تصویر زیر یک نمونه صورت سود و زیان نمایش داده شده است.
گزارش سود و زیان شرکت تولیدی
محاسبه سود و زیان در شرکت‌های تولیدی با شرکت‌های سایر زمینه‌های کاری متفاوت است. به این ترتیب که سود یا زیان خالص از کسر فروش خالص و بهای تمام‌شده کالای به‌فروش‌رسیده حاصل می‌شود. در محاسبه این صورت مالی، اگر فروش خالص از بهای تمام‌شده کالا بیشتر باشد، سود خالص خواهید داشت. اما اگر فروش خالص از بهای تمام‌شده کالا کمتر باشد، زیان خالص داشته‌اید.
در واقع، مهم‌ترین تفاوت صورت درآمد و هزینه شرکت تولیدی با سایر شرکت‌ها در تعیین دقیق انواع هزینه است. اهمیت این مورد زمانی مشخص می‌شود که شرکت‌های تولیدی برای کسب سود بیشتر، به سمت کاهش هزینه‌ها می‌روند. صورت سود و زیان شرکت تولیدی که بر طبق اطلاعات صحیح از نرم افزار حسابداری مخصوص شرکت‌های تولیدی استخراج شده باشد، می‌تواند بیشترین کمک را به تصمیم‌گیرندگان نماید.
گزارش سود و زیان شرکت خدماتی
مطابق فرمول محاسبه سود و زیان شرکت‌های خدماتی، در صورتی سود خالص خواهید داشت که درآمدها از هزینه‌ها بیشتر باشد. اما اگر مخالف آن حاصل شود، یعنی هزینه‌ها از درآمدها بیشتر باشد، زیان خالص خواهید داشت. عمده‌ترین تفاوت در گزارش سود و زیان شرکت خدماتی، در عنوان‌های نامبرده است که به صورت درآمدهای خدمات یا درآمدهای عملیاتی بیان می‌شوند. لازم به ذکر است که با توجه به نوع فعالیت شرکت‌های خدماتی، بعضی از اقلام مانند «هزینه عملیاتی» نیز ندارند.
گزارش سود و زیان شرکت بازرگانی
فروش، تخفیفات نقدی فروش و بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته از اجزای اساسی در صورت سود و زیان شرکت بازرگانی هستند. تعیین قیمت از مهم‌ترین تصمیمات در شرکت‌های بازرگانی است. این قیمت باید هم سود مورد نظر را محقق نماید، هم توان رقابت در بازار را برای محصول ایجاد نماید و هم برای فروش محصول، مزیت محسوب شود. برای قیمت‌گذاری باید گزارش سود و زیان شرکت بازرگانی به دقت تحلیل و بررسی شود.
گزارش سود و زیان شرکت پیمانکاری
حسابداری شرکت‌های پیمانکاری به دقت زیادی نیاز دارد، چون ممکن است اطلاعات در زمان درست به حسابدار داده نشوند. امور حسابداری پیمانکاری تحت تأثیر کارهای انجام‌شده در جریان پروژه و مقایسه آن با کل اموری که باید انجام پذیرند، قرار دارد.
در واقع، شرکت‌های پیمانکاری با توجه به نوع فعالیت پروژه و قراردادمحور، حسابداری کاملاً متفاوتی با سایر شرکت‌ها دارند. در صورت سود و زیان شرکت پیمانکاری نیز با توجه به اینکه «اتمام پروژه» یا روند «پیشرفت کار» در نظر گرفته شود، گزارش سود و زیان شرکت پیمانکاری کاملاً متفاوت خواهد بود. در همین جهت برای داشتن گزارش دقیق و منظم باید از راهکار پیمانکاری استفاده کرد.
تحلیل گزارش سود و زیان
صورت سود و زیان یکی از صورت‌های مالی است که برای هر کسب‌وکاری دارای اهمیت است، به طوری که مدیریت تمام شرکت‌ها برای کسب اطلاع از شرایط کسب‌وکار خود به این گزارش نیاز مبرم دارند. مدیریت شرکت‌ها به کمک این صورت مالی از آنالیزهای مالی، داده‌های عرضه‌شده شرایط مالی، عملکرد مالی و میزان انعطاف‌پذیری شرکت خود اطلاع می‌یابند.
با توجه به اینکه داده‌های مهم و بسیار کاربردی این گزارش‌ها بر موفقیت و عملکرد آینده هر سازمانی تأثیرگذارند، نقش بسیار مهمی در تصمیم‌گیری و آینده سرمایه‌گذاران نیز خواهند داشت. به همین دلیل، بهتر است تحلیل گزارش را به کمک بهترین نرم افزار ممکن انجام دهید. با استفاده از نرم افزار، دقت و سرعت آنالیز افزایش پیدا می‌کند و می‌توانید دقیق‌تر و امروزی‌تر عمل کنید.
مراحل محاسبه صورت سود و زیان
دو روش برای تهیه صورت سود و زیان وجود دارد:
- روش تک‌مرحله‌ای
- روش دومرحله‌ای
فرمولاسیون هرکدام از روش‌های یادشده می‌تواند تفاوت‌هایی داشته باشد. پس در ادامه به اختصار آنها را توضیح می‌دهیم.
- روش تک‌مرحله‌ای
در صورتی که می‌خواهید از این روش استفاده کنید، باید نخست درآمدهای کسب‌وکارتان را فهرست کرده و سپس هزینه‌ها را درج کنید. در ادامه، مجموع هزینه‌ها را از درآمدها کسر کنید تا سود یا زیان پیش از کسر مالیات را محاسبه کرده باشید. توجه داشته باشید که در روش تک‌مرحله‌ای درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند. بنابراین، نمی‌توانید تصمیم بگیرید که چه مقدار درآمد از عملیات‌های اصلی کسب شده‌اند و قابلیت تکرارشوندگی دارند.
- روش دومرحله‌ای
در صورتی که قصد استفاده از این روش را دارید، ابتدا درآمدها و هزینه‌های عملیاتی را فهرست کنید و سود یا زیان عملیاتی را از تفاضل آنها به دست آورید. در مرحله بعدی به محاسبه درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی بپردازید و سرانجام سود و زیان پیش از کسر مالیات را از تفاضل این مراحل محاسبه نمایید.
فرمول صورت سود و زیان
اگر می‌خواهید سود و زیان یک دوره مالی کسب‌وکارتان را محاسبه کنید، می‌توانید از دو فرمول زیر استفاده کنید:
هزینه‌های دوره مالی – درآمد دوره مالی = سود دوره مالی
درآمدهای دوره مالی – هزینه‌های دوره مالی = زیان دوره مالی
با استفاده از این فرمول‌ها می‌توانید به سادگی هرچه تمام‌تر سوددهی یا زیان‌دهی کسب‌وکار را محاسبه کنید.
تفاوت صورت سود و زیان حسابرسی‌شده و حسابرسی‌نشده
سامانه کدال مربوط به شرکت‌های فعال در بورس است که هر 3 ماه یکبار صورت سود و زیان میان‌دوره‌ای کسب‌وکارشان را در آن منتشر می‌کنند. اما صورت‌های مالی نیم‌سالانه و سالانه باید به تأیید حسابرسان مدنظر سازمان بورس برسند. صورت‌های مالی مورد تأیید حسابرسان به نام صورت‌های مالی حسابرسی‌شده شناخته می‌شوند.
صورت سود و زیان در نرم افزار حسابداری محاسبان
در نرم افزار حسابداری محاسبان، با انتخاب ماژول‌های حسابداری و تعیین دوره مالی، می‌توان گزارش صورت سود و زیان دقیقی، بر پایه نوع فعالیت شرکت، ساختار شرکت و استانداردهای حسابداری به دست آورد. این گزارش برای تصمیم‌گیران، سهامداران و سرمایه‌گذاران قابل اتکاست. شرکت حساب رایان پارس با بیش از 20 سال تجربه همکاری در حوزه‌های مختلف و تحلیل چالش‌های اختصاصی آنها، توانسته راهکارهای انحصاری در این زمینه ارائه دهد تا علاوه بر اینکه در مسیر رشد، به کسب‌وکارها کمک می‌نماید، موجب سودآوری بیشتر صاحبان کسب‌وکار نیز شود.
نحوه تهیه صورت سود و زیان
برای تهیه صورت سود و زیان، به طور کلی باید از تعیین مبلغ فروش شروع نمایید و بعد بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته را از مبلغ فروش رفته کسر نمایید. حاصل این عملیات سود ناویژه را تعیین می‌نماید. در ادامه با کسر انواع هزینه مانند هزینه استهلاک و عملیاتی، به سود عملیاتی دست خواهید یافت. حال با افزودن درآمد غیرعملیاتی و کسر هزینه غیرعملیاتی، سود قبل از مالیات را محاسبه کرده و سپس با تفریق مالیات سود خالص دوره را محاسبه خواهید کرد.
کلام آخر
در این مقاله از مجله حساب رایان به پرسش صورت سود و زیان چیست، پاسخ دادیم. برای این منظور، این مفهوم را از جوانب مختلف مورد بررسی قرار دادیم تا شناختی کامل از آن به دست آورید. صورت درآمد و هزینه یکی از 4 صورت مالی اصلی و پراهمیت در حسابداری است که باید به آن توجه ویژه داشته باشید. دلیل آن است که این صورت مالی می‌تواند بینش مدیران و تصمیم‌گیرندگان کسب‌وکار را نسبت به عملکرد شرکت و آینده آن متحول سازد.
نظر یا تجربه شما درباره صورت سود و زیان چیست؟ مطمئنا‌ً دانش و تجربیات شما در این زمینه می‌تواند به ما و سایر خوانندگان مجله حساب رایان کمک شایسته‌ای کند. پس از بخش «نظرات» کمال استفاده را کرده و نظر خود را مطرح کنید!
