در کسب‌وکارهای امروزی، حفظ اطمینان از وضعیت مالی سازمان یکی از وظایف مدیران مالی و حسابداران است. هدف از اجرای این روش شفاف‌سازی تمام حساب‌ها و ارائه گزارش‌های مالی برای درون سازمان، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و دیگر مخاطبان می‌باشد. خوب است اشاره شود که صورت‌های مالی تهیه شده بر مبنای حسابداری تعهدی، که بیشتر در شرکت‌ها و سازمان‌های بخش دولتی کاربرد دارد، کارآیی و اثربخشی واحدها و بخش‌ها را ارزیابی نموده و زمینه را برای تقلب و فساد کاهش می‌دهند.
در این مقاله از مجله حساب رایان، به تشریح حسابداری بر مبنای تعهدی می‌پردازیم. در صورتی که به این نوع از حسابداری علاقه‌مندید یا به آن نیاز دارید، پیشنهاد می‌دهیم تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
تعریف مبانی حسابداری
مبانی حسابداری، در واقع، اشاره به زمان شناسایی درآمدها و هزینه‌ها دارد. به عبارت دیگر، زمانی که یک دارایی خریداری یا یک بدهی تحمل می‌گردد، باید تعیین کرد که درآمدها و هزینه‌های مرتبط با آنها در چه زمانی شناسایی و ثبت گردد.
انواع مبانی حسابداری
مبانی مورد استفاده در سازمان‌های دولتی شامل نقدی، نقدی تعدیل‌شده، نیمه‌تعهدی، تعهدی تعدیل‌شده و تعهدی کامل می‌باشد. در ادامه، تعریف هر کدام از این مبانی را ارائه خواهیم داد.
مبنای نقدی چیست؟
مبنای نقدی یک روش حسابداری است که طبق آن درآمدها در زمان دریافت و هزینه‌ها در زمان پرداخت وجه نقد شناسایی و ثبت می‌گردند.
مبنای نقدی تعدیل‌شده چیست؟
در این مبنا درآمدها طبق مبنای نقدی، یعنی زمانی که وجه نقد دریافت می‌گردد، شناسایی شده و هزینه‌ها زمانی ثبت می‌گردند که دو شرط تحویل کالا یا انجام خدمت و قطعیت پرداخت آنها محرز شده باشد.
مبنای نیمه‌تعهدی چیست؟
مبنای نیمه تعهدی در واقع ترکیبی از دو مبنای نقدی و تعهدی می‌باشد که طبق آن هزینه‌ها بر مبنای تعهدی و درآمدها بر مبنای نقدی شناسایی و در دفاتر ثبت می‌گردند.
منظور از مبنای تعهدی تعدیل‌شده چیست؟
در مبنای تعهدی تعدیل‌شده، هزینه‌ها در زمان تحمل، شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند و درآمدها بر حسب ماهیتشان به دو صورت اندازه‌گیری می‌شوند. در صورتی که مبلغ درآمدها «قابل اندازه‌گیری» باشد و در مدت کوتاهی پس از تشخیص، «قابل وصول» باشند با استفاده از مبنای تعهدی و در صورتی که اندازه‌گیری و زمان وصول آن قابل تعیین نباشد، با استفاده از مبنای نقدی شناسایی و ثبت می‌گردند.
مبنای تعهدی چیست؟
طبق مبنای تعهدی، معاملات بر مبنای رویداد اقتصادی آنها، بدون در نظر گرفتن زمان دریافت و پرداخت وجه نقد، شناسایی می‌شوند. طبق این روش، درآمدها در زمان تحقق و هزینه‌ها در زمانی شناسایی می‌شوند که بدهی‌ها متحمل شده و یا منابع مصرف شده باشند.
الزامات اجرای مبنای تعهدی
با توجه به الزامات موجود از جمله مواد 138 و 144 و 49 برنامه چهارم، ماده 219 برنامه پنجم توسعه، ماده 16 قانون مدیریت خدمات کشوری، بند 32 سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، مصوبات هیأت امنا و بخشنامه‌های وزارت، به‌کارگیری حسابداری تعهدی طی بیست سال گذشته یک روند افزایشی در دولت‌ها و سازمان‌های بخش عمومی داشته است.
حسابداری (مبنای) تعهدی سبب بهبود کارآیی، اثربخشی و یا پاسخگویی سازمان‌ها می‌گردد. اعتقاد بر این است که این نوع حسابداری در تصمیم‌گیری بهتر و افزایش عملکرد و پاسخگویی از طریق استفاده از گزارشگری و بودجه‌بندی بر مبنای تعهدی نقش مهمی دارد.
حسابداری تعهدی در تصمیمات مدیریتی در خصوص اقلام ترازنامه نقش دارد و سبب مدیریت بهتر هزینه می‌شود. همچنین، امکان بودجه‌بندی تعهدی، رسیدن به مشتری‌مداری، تخصیص بهتر منابع، عملکرد و پاسخگویی بیشتر را فراهم می‌نماید. به‌علاوه، دستیابی به گزارش‌های تعهدی مبنایی بهتر برای پاسخگویی به دولت و جامعه فراهم می‌نماید.
مبنای تعهدی اطلاعاتی با کیفیت بالاتر برای تصمیم‌های مربوط به مدیریت و تخصیص منابع فراهم می‌نماید و از طریق تهیه گزارش‌های کامل و صحیح در مورد تمام بدهی‌ها و مبالغ دریافتنی یک معیار کارا و قابل اتکا در ارتباط با سلامت سازمان در اختیار قرار می‌دهد.
مبنای تعهدی، نقاط ضعف سیستم نقدی را برطرف نموده و تصویری کامل از دارائی‌ها و بدهی‌ها، هزینه‌های واقعی و عملکرد منعکس می‌کند که با گرایش به سمت اصلاح مدیریت بخش عمومی و ارزیابی عملکرد بر مبنای خروجی منطبق بوده و نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان داخلی و خارجی را برآورده می‌سازد. به‌علاوه، مبنای تعهدی روشی برتر برای گزارش وضعیت واقعی از منابع موجود و تعهدات آتی است و کیفیت و مربوط بودن اطلاعات را برای سیاست‌گذاری بلندمدت بهبود می‌بخشد.
انواع حساب‌هاي تعهدی
حساب تعهدی انواع مختلفی دارد. از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انواع حساب تعهدی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حساب هاي دريافتي
- حساب هاي پرداختني
- سرقفلي
- سود انباشته
مزایای به‌کارگیری مبنای تعهدی
در بخش عمومی، حسابداری به عنوان یک سیستم اطلاعات مالی در نظر گرفته می‌شود که هدف آن تهیه اطلاعات مالی مفید برای مدیریت، اندازه‌گیری عملکرد و اهداف پاسخگویی برای استفاده‌کنندگان می‌باشد. چند نمونه از مزایای مبنای تعهدی به شرح زیر هستند:
- پاسخگویی و تصمیم‌گیری
- مدیریت هزینه
- مدیریت دارایی
- مدیریت دریافتنی‌ها
- مدیریت بدهی‌ها
- تهیه اطلاعات کامل در مورد هزینه‌ها
- تهیه صورت‌های مالی برای اهداف گزارشگری
معایب مبنای تعهدی
شرکت‌ها و کسب‌وکارهای کوچک، کارکنان کمی دارند و ممکن است برای مدیریت امور مالی با این روش حسابداری دچار مشکل شوند. اگر صاحب چنین شرکتی هستید، ممکن است مالیات را قبل از پرداخت فاکتور مشتری پرداخت کنید که این میزان نقدینگی شما را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
در صورتی که مشتری از پرداخت فاکتور ممانعت کرد، می‌توانید در اظهارنامه بعدی خود مالیات را پس بگیرید که برای این کار باید فرایند سخت و پیچیده‌ای را طی کنید. از سوی دیگر، در حسابداری تعهدی، برای این که آمار دقیقی ارائه دهید، باید حدأقل ماهانه یک گزارش از درآمد و هزینه‌های مجموعه جمع‌آوری کنید.
تفاوت حسابداری تعهدی و حسابداری نقدی
در شیوه حسابداری تعهدی به محض عقد قرارداد و یا انجام معامله، فارغ از اینکه وجه نقدی رد و بدل شده است یا خیر، ثبت مورد نظر در سیستم حسابداری انجام می‌شود و برای انجام دقیق و صحیح این ثبت‌ها از طرف حساب‌هایی نظیر حساب‌های دریافتنی و پرداختنی یا اسناد دریافتنی و پرداختنی به جای وجه نقد استفاده می‌گردند. ولی در شیوه حسابداری نقدی معیار شناسایی و ثبت یک فرایند مالی صرفاً دریافت و پرداخت وجه است.
مثال حسابداری تعهدی
فرض کنید که یک سازمان برخی خدمات خود را به شکل مناقصه برون‌سپاری کرده و متحمل پرداخت هزینه‌ای در آینده شده است. در مبنای حسابداری تعهدی همین قرارداد مناقصه، مبنای ثبت هزینه‌ها می‌شود و صرفاً زمان پرداخت هزینه‌ها ملاک نیست.
چالش‌های پیاده‌سازی حسابداری تعهدی در دستگاه‌های دولتی
پیاده‌سازی حسابداری مبنای تعهدی چالش‌های خاص خود را دارد که در میان آنها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- عدم اختصاص بودجه براي خريد نرم‌افزار مورد نياز دستگاه‌هاي دولتي جهت اجراي كامل نظام حسابداري تعهدي.
- عدم اختصاص بودجه كافي جهت آموزش و تأمين نيروي انساني مورد نياز براي اجراي صحيح حسابداري تعهدي.
- تعدد نرم‌افزارهاي حسابداري و عدم آگاهي كامل حسابرسان، ذيحسابان و مديران مالي از قابليت‌هاي موجود در سيستم‌هاي مورد كاربرد.
- فقدان نيروي متخصص امور مالي و بودجه آشنا با نظام حسابداري بخش عمومی و حسابداري تعهدي در واحدهاي دولتي.
- عدم تطابق قانون محاسبات عمومی‌كشور با مفاهيم موجود در دستورالعمل حسابداري تعهدی.
- دیدگاه کلی بر این است که بخش عمومی با استفاده از نظام حسابداری نقدی قادر است خدماتی ارزان‌تر از بخش خصوصی ارائه کند.
- ابهام در انتظارات دستگاه‌های نظارتی درباره شیوه و محتوای گزارش‌های درخواستی از دستگاه دولتی.
کلام آخر
در این مقاله از مجله حساب رایان حسابداری تعهدی را بررسی کردیم. این نوع حسابداری برای کسب‌وکار یا شرکتی مفید است که می‌خواهد در طولانی‌مدت، مسیر رشد و توسعه صعودی را طی کند. در صورتی که شما نیز قصد دارید در این مسیر حرکت کنید، حسابداری مبنای تعهدی مناسب‌ترین روش برای دستیابی به این هدف است. در صورتی که تجربه‌ای از پیاده‌سازی و استفاده از حسابداری تعهدی داشته‌اید، دعوت می‌کنیم از بخش نظرات استفاده کرده و آن را با ما و مخاطبان مجله در میان بگذارید.
