در علم حقوق، مال (property) شامل هر چیزی است که بتوان آن را به تملک درآورد و مبادله کرد. به سخن دیگر، مال هر چیز دارای ارزش است که می‌توان آن را به وجه رایج کشور قیمت‌گذاری کرد. قانون‌گذاران کشور انواع اموال را مشخص کرده و قوانین خاصی را برای نحوه مالکیت و نقل و انتقال اموال تعیین کرده‌اند. در باب اول کتاب اول قانون مدنی به صورت کلی به موضوع اموال و مالکیت پرداخته شده است.
این قانون اموال را در یک طبقه‌بندی کلی به اموال منقول و غیرمنقول تقسیم می‌کند. در این مقاله از مجله حساب رایان به انواع اموال غیرمنقول می‌پردازیم. ارزش اقتصادی بالای این اموال قانونگذار را موجب کرده است که شرایط و ضوابط خاصی را جهت مالکیت و روش نقل و انتقالات آنها مشخص سازد. بنابراین، تا پایان این مقاله را همراه ما باشید تا با انواع مختلف اموال غیرمنقول، که از ارزشمندترین اموال هر سازمانی به حساب می‌آیند، آشنا شوید.
تعریف اموال غیرمنقول
ماده 12 قانون مدنی کشور اموال غیرمنقول را به این صورت تعریف می‌کند: هر مالی که انتقال آن از محلی به محل دیگر امکان‌پذیر نباشد. مصادیق مهم این اموال شامل اراضی، ساختمان‌ها، مصالح استفاده‌شده و درخت‌ها (تا هنگامی که قطع نشده‌اند) می‌باشد.
وقتی که سخن از انواع اموال غیرمنقول به میان می‌آید، می‌توانیم چهار نوع یا دسته را نام ببریم:
- اموال غیرمنقول ذاتی
- اموال غیرمنقول به دست انسان
- اموال غیرمنقول در حکم
- اموال غیرمنقول تبعی
در ادامه هر کدام از موارد بالا را بیشتر توضیح می‌دهیم تا تفاوت هر کدام از آنها شفاف گردد.
اموال غیرمنقول ذاتی
وضعیت ثابت تعدادی از اموال به صورتی است که در ذات خود، بدون اعمال دخالت انسانی، قابلیت جابه‌جایی ندارند؛ برای مثال، می‌توانیم به کوه، زمین یا معدن اشاره کنیم که غیرمنقول هستند. به همین دلیل، این نوع اموال را غیرمنقول ذاتی نامیده‌اند.
ممکن است این سؤال مطرح شود که مواد موجود در معدن را می‌توان استخراج کرد یا حتی می‌توان کوه را برش زد و جابه‌جا کرد، پس چرا در این دسته قرار گرفته‌اند. ماده 19 قانون مدنی به پاسخ این پرسش اختصاص یافته است؛ یعنی مال منقول آن است که جابه‌جایی آن از محلی به محل دیگر بدون وارد آمدن خرابی به خود مال یا محل آن امکان‌پذیر باشد. همان‌طور که حدس زده می‌شود، این قانون اموال یادشده را به 2 دلیل مستثنی می‌سازد:
- استخراج مواد معدنی یا برش کوه همراه با تخریب صورت می‌گیرد.
- انتقالی که صورت می‌گیرد، بخشی از ملک است (یعنی خود کوه یا معدن عیناً انتقال داده نمی‌شوند).
ماده 19 قانون مدنی:
اشیائی که نقل آن از محلی به محلی دیگر ممکن باشد، بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید، منقول است.
اموال غیرمنقول به دست انسان
انسان فعالیت‌های گوناگونی بر روی هرگونه مالی انجام می‌دهد، به همین دلیل یکی از انواع اموال غیرمنقول را با عنوان غیرمنقول به دست انسان نامگذاری کرده‌اند. برای مثال، این اموال شامل ساختمان‌ها و مصالح به‌کاررفته نیز می‌شود. اموال یادشده را نمی‌توان بدون خرابی عین یا محل مال جابه‌جا کرد، پس غیرمنقول‌اند. از سوی دیگر، ویژگی غیرمنقول بودن را به واسطه انسان یا به صورت مصنوعی کسب کرده‌اند، پس با اموال غیرمنقول ذاتی تفاوت دارند.
توجه داشته باشید که، برای مثال، آجر یا لوله‌های منصوب در یک ساختمان، تا زمانی در ردیف انواع اموال غیرمنقول قرار می‌گیرند که در ساختمان منصوب هستند. اما همین که از ساختمان جدا شدند، به صفت ذاتی خود بازگردانده می‌شوند و جزو اموال منقول به حساب می‌آیند. دو ماده 13 و 14 قانون مدنی به این موضوع پرداخته‌اند.
ماده 13 قانون مدنی:
اراضی، ابنیه و آسیا و هر چیزی که در بنا منصوب و عرفاً جزو بنا محسوب می‌شود، غیرمنقول است و همچنین است لوله‌ها که برای جریان آب یا مقاصد دیگر در زمین یا بنا کشیده شده باشد.
ماده 14 قانون مدنی:
آینه و پرده نقاشی و مجسمه و امثال آنها در صورتی که در بنا یا زمین به‌کار رفته باشد، به طوری که نقل آن موجب نقص یا خرابی خود آن یا محل آن شود، غیرمنقول است.
اموال غیرمنقول در حکم
تعدادی از اموال دارای قابلیت جابه‌جایی، به دلیل فایده عملی آنها، در دسته انواع اموال غیرمنقول قرار داده شده‌اند. برای مثال، لوازم مورد استفاده در امور زراعی، به دلیل کاربردشان در زراعت و آبیاری، از نظر قانون در حکم اموال غیرمنقول لحاظ می‌شوند.
درست است که ابزارهای کشاورزی به آسانی قابل جابه‌جایی هستند و به موجب قاعده کلی در دسته اموال منقول قرار می‌گیرند، اما قانونگذار قصد داشته است با حکم خود از تفکیک اموال منقول مورد استفاده در آبیاری و زراعت جلوگیری به عمل آورد.
دلیل این است که اگر این اموال توقیف شوند، زمینی بدون کشت و زرع بماند و منجر به مشکل‌افزایی در تولید محصولات کشاورزی گردد. از این روی، با توجه به اهمیت زراعت، حکم به غیرمنقول بودن این اموال داده شده است. در ماده 17 قانون مدنی کشور به این موضوع پرداخته شده است.
ماده 17 قانون مدنی:
حیوانات و اشیائی که مالک آن را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد، از قبیل گاو، گاومیش، ماشین، اسباب، ادوات زراعت و تخم و غیره، و به طور کلی هر مال منقول که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آن را به این امر تخصیص داده باشد، از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جزو ملک محسوب و در حکم مال غیرمنقول است.
اموال غیرمنقول تبعی
یکی دیگر از انواع اموال غیرمنقول است که قابل مشاهده نیست. اموال غیرمنقول تبعی دو مورد را در برمی‌گیرد:
- حقوقی
- دعاوی
البته باید توجه داشت که دسته‌بندی منقول و غیرمنقول به اموال مادی خارجی مربوط می‌شود و مسائل حقوقی یا ذهنی از این جنس نیستند. با وجود این، در صورتی که قصد تقسیم‌بندی امور حقوقی به منقول و غیرمنقول را داشته باشیم، لازم است قضیه حق را در نظر بگیریم تا از ماهیت حقوقی آن دور نشده باشیم.
بر این اساس، می‌توان گفت که اگر موضوع حق مال غیرمنقول باشد، خود موضوع نیز غیرمنقول محسوب می‌شود. برعکس این نیز صادق است، یعنی موضوع حق مال منقول نیز موجب تبدیل خود موضوع به منقول می‌گردد. بنا بر ماده 18 قانون مدنی کشور نیز برخی از حقوق و دعاوی از توابع اموال غیرمنقول تلقی شده‌اند.
ماده 18 قانون مدنی:
حق انتفاع از اشیای غیرمنقوله مثل حق عمری و سکنی و همچنین حق ارتفاع نسبت به ملک غیر از قبیل حق‌العبور و حق‌المجری و دعاوی راجعه به اموال غیرمنقوله از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن تابع اموال غیرمنقول است.
فهرست اموال غیرمنقول
حال که انواع اموال غیرمنقول را مورد بررسی قرار دادیم، بهتر است فهرستی هرچند مختصر از این نوع اموال نیز ارائه دهیم. در این بخش، لیست اموال غیرمنقول را مطالعه خواهید کرد.
- ساختمان‌ها
- زمین
- معدن
- مصالح و مواد ساختمانی به‌کاررفته
- مواد و محصولات کشاورزی و باغی (پیش از برداشت)
- آثار هنری، مجسمه، نقاشی و غیره
- درخت، نهال، شاخه، گل و امثال آن
- ابزارها و تجهیزات آبیاری و زراعت
کلام آخر
اموال غیرمنقول بخش مهم و ارزشمندی از دارایی‌های سازمان‌ها را تشکیل می‌دهند. از آنجایی که قانون انواع اموال غیرمنقول را از یکدیگر جدا کرده است، باید بیشترین آشنایی را با آنها و قوانین مربوط به آنها داشته باشید. در این مقاله از مجله حساب رایان موضوع انواع اموال غیرمنقول را بررسی کردیم تا در صورتی که شک و شبهه‌ای درباره هر یک از املاک و مستغلات یا سایر دارایی‌های ثابت خود دارید، برطرف گردد. پیشنهاد می‌دهیم شما نیز نظر و تجربه خودتان را درباره موضوع این مقاله مطرح کنید. نظرات شما ما را در تهیه مقالات بهتر و پربارتر یاری خواهد رساند.
