فرض کنید کالا یا خدمتی را می‌خواهید عرضه کنید، ابتدا باید قیمت آن را تعیین کنید. برای قیمت‌گذاری، باید از میزان هزینه‌هایی که برای آن کالا یا خدمت کردید، آگاه باشید تا میزان سود را محاسبه و مدیریت کنید. بهای تمام‌شده یکی از شاخص‌های عملکردی می‌باشد که به بیان هزینه‌هایی می‌پردازد که برای تولید یا ارائه خدمت صرف می‌شود. با اطلاع دقیق از آن می‌توان تصمیماتی مثل تعیین دستمزد، میزان قیمت، کاهش هزینه و توان رقابت در بازار را به درستی اتخاذ نمود.
حسابداری بهای تمام‌شده چیست؟
با توجه به گسترش علم حسابداری و برای رسیدن به اهداف اختصاصی و دقیق هر کسب‌وکار، حسابداری را به زیرشاخه‌های تخصصی تقسیم کرده‌اند. یکی از کاربردی‌ترین شاخه‌های حسابداری، حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام‌شده است. اهمیت بالای این موضوع باعث شده که تمامی اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه بهای تمام‌شده را در حسابداری بهای تمام‌شده به صورت دقیق ثبت و بررسی کنند. با بررسی این گزارشات علاوه بر هزینه‌یابی، می‌توان برای آینده کسب‌وکار نیز برنامه‌ریزی نمود.
اصل بهای تمام شده
علم حسابداری دارای مفروضات و اصولی می‌باشد. مفروضات حسابداری همان استانداردها، مثل فرض تفکیک شخصیت هستند و اصول حسابداری قواعد حاکم بر اندازه‌گیری و گزارشات می‌باشند، مانند اصل بهای تمام‌شده.
اصل بهای تمام‌شده یا اصل بهای تمام‌شده تاریخی به این موضوع اشاره می‌نماید که تمام رویدادهای مالی، با توجه به قیمت زمان وقوع ثبت می‌شوند و گذر زمان و کاهش ارزش پول تاثیری بر آن ندارد.
حسابداری صنعتی چیست؟
حسابداری بهای تمام‌شده بخشی از حسابداری صنعتی است. تمرکز حسابداری بهای تمام‌شده روی تعیین و تشخیص هزینه‌هاست، ولی حسابداری صنعتی علاوه بر تعیین و تشخیص هزینه‌ها، روی محل وقوع هزینه‌ها و بهبود تخصیص آنها نیز فعالیت می‌نماید.
محاسبه بهای تمام‌شده در حوزه‌های مختلف
نوع هزینه‌های کسب‌وکارهای بازرگانی، تولیدی، خدماتی و پیمانکاری بسیار متفاوت می‌باشد و مواردی که برای بخش مدیریت هر یک از از این کسب‌وکارها اهمیت دارد هم متفاوت است. برای پوشش این نکات، بهای تمام‌شده در حوزه‌های مختلف شامل موارد اختصاصی آن حوزه می‌باشد که در گزارشات و داشبوردهای مالی نمایش داده می‌شود. در ادامه به بررسی جداگانه آنها می‌پردازیم.
شرکت بازرگانی
در این کسب‌وکارها باید ابتدا اطلاعات دقیق خرید و موجودی کالاها ثبت شود، همچنین موجودی کالا در ابتدا، انتها و طی دوره مشخص گردد. یکی از هزینه‌های برجسته در بهای تمام‌شده شرکت‌های بازرگانی، هزینه حمل و نقل می‌باشد.
شرکت خدماتی
شرکت‌های خدماتی، علاوه بر محاسبه دستمزدهای کارکنان، در ارائه خدمت باید هزینه‌ای به سربار هر خدمت نیز تخصیص دهند.
شرکت تولیدی
در واحدهای تولیدی هزینه‌های مستقیمی که برای تولید یک کالا صرف می‌شود، دارای اهمیت است. همچنین، محصولاتی که از دوره‌های پیشین در انبار مانده، در نظر گرفته می‌شود و در پایان دوره موجودی پایان دوره نیز مشخص می‌شود. در شرکت‌های تولیدی، سیستم یکپارچه‌ای که بتواند بین سیستم حسابداری و نرم افزار انبارداری ارتباط اطلاعاتی ایجاد کند، بسیار کاربردی می‌باشد. این واحدها برای تعیین قیمت یا بررسی سود هر کالای تولیدی، نیاز به گزارش دقیق بهای تمام‌شده دارند.
شرکت پیمانکاری
مهم‌ترین نکته در محاسبه بهای تمام‌شده پیمانکاری دسته‌بندی هزینه‌هاست. یکسری از هزینه‌ها به طور مستقیم به یک پیمان و پروژه مرتبط است و برای آن پروژه لحاظ می‌شود. نوع دیگری از مخارج هم بین چند پروژه مشترک است که باید بین آنها تقسیم شود. با توجه به مفاد قرارداد بین پیمانکار و کارفرما، برخی از مخارج هم به عهده کارفرماست که باید از آن وصول شود. با یک نرم افزار حسابداری پیمانکاری، که تمام این موارد را در نظر گرفته باشد، می‌توان گزارش دقیقی از بهای تمام‌شده پیمان‌ها به دست آورد.
انواع بهای تمام‌شده با توجه به نوع هزینه‌ها
پس از تعریف ابتدایی بهای تمام‌شده باید به سراغ روش‌های مختلف محاسبه آن رفت. با توجه به نوع هزینه‌های هر کسب‌وکار، دسته‌بندی‌های گوناگونی از بهای تمام‌شده ارائه می‌شود. در ادامه به بررسی انواع آن می‌پردازیم.
بهای تمام‌شده مستقیم
این روش‌ها بیشتر در محاسبه بهای تمام‌شده تولیدی به‌کار می‌رود. هزینه‌هایی که به طور مستقیم با خط تولید سروکار دارند، مثل مواد اولیه، در این قسمت لحاظ می‌شوند و در لیست بهای تمام‌شده مستقیم ثبت می‌شوند.
بهای تمام‌شده غیرمستقیم
هزینه‌هایی مانند دستمزد کارگران برای جابه‌جایی مواد اولیه در خط تولید، که به صورت مستقیم نمی‌توان آن را لحاظ نمود، در بخش بهای تمام‌شده غیرمستقیم قرار می‌گیرند.
بهای تمام‌شده فرصت از دست رفته
این نوع از محاسبه بهای تمام‌شده بسیار جذاب و کاربردی است. فرض کنید یک شرکت در سرمایه‌گذاری خود به سود 10 درصد دست یابد. حال اگر در همین تایم می‌توانست با سرمایه‌گذاری دیگری به سود 15 درصد دست یابد، این 5 درصد از دست رفته در محاسبه بهای تمام‌شده فرصت از دست رفته لحاظ می‌شود.
بهای تمام‌شده اختیاری
بعضی از هزینه‌ها، مثل هزینه تبلیغات یا آموزش کارکنان را می‌توان برای زمان معینی حذف نمود. این هزینه‌ها در بهای تمام‌شده اختیاری ثبت می‌شوند.
بهای تمام‌شده قابل کنترل و غیرقابل کنترل
مدیر هر بخش با توجه به اختیاراتش و نوع کارکردش می‌تواند یک سری از هزینه‌ها را کنترل کند. مثلاً مدیرهای عملیاتی می‌توانند هزینه ماشین‌آلات یا محصولات نیمه‌کاره بخش خود را مدیریت کنند، اما هزینه بیمه کارکنان از کنترل آنها خارج می‌باشد. پس هزینه‌ها با توجه به ماهیت قابل کنترل یا غیرقابل کنترل بودن، در لیست بهای تمام‌شده قابل کنترل یا بهای تمام‌شده غیرقابل کنترل ثبت می‌شوند.
بهای تمام‌شده تفاضلی
یکی از مهم‌ترین گزارشات حسابداری، که با استفاده از آن تصمیمات استراتژیک اتخاذ می‌شود، بهای تمام‌شده تفاضلی می‌باشد. فرض کنید شما مدیر یک شرکت تولید خودرو هستید و باید بین تولید یک قطعه و وارد کردن آن تصمیم بگیرید. بهای تمام‌شده تفاضلی با محاسبه هزینه تولید و واردات آن قطعه و مقایسه این دو، در اخذ تصمیم پرسودتر به شما کمک خواهد کرد.
نحوه محاسبه بهای تمام‌شده
بهای تمام‌شده، مخصوصاً بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در صورت سود و زیان ظاهر می‌شود و می‌تواند برای محاسبه حاشیه سود ناخالص شرکت، از درآمد کسر شود. به همین دلیل، در محاسبه آن باید بسیار دقیق عمل کرد. در روش‌های سنتی، که با استفاده از اکسل محاسبه می‌گردید، از روش‌هایی مثل فایفو (اولین ورودی-اولین خروجی)، لایفو (آخرین ورودی-اولین خروجی)، میانگین موزون و روش استاندارد نیز استفاده می‌نمودند.
برخی از فرمول‌های مهم این بخش عبارتند از:
خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
موجودی کالای پایان دوره = موجودی کالای تعدادی در انبارها که قابل شمارش باشد * بهای هر کالا
بهای تمام‌شده ادواری
در روش ادواری، بهای تمام‌شده در طول دوره ثبت نمی‌شود و گردش ندارد. در پایان دوره، با بررسی تعداد کالا و تعیین ارزش بر مبنای شیوه‌های گردش بهای تمام‌شده، به عنوان موجودی پایان همان دوره و موجودی اول دوره بعدی در سیستم حسابداری و ترازنامه ثبت می‌گردد.
بهای تمام‌شده دائمی
برخلاف روش ادواری، در روش دائمی با هر خرید و فروش، موجودی کالا بدهکار یا بستانکار می‌شود. بنابراین، موجودی کالا به طور مستمر در گردش است و بها و مقدار آن ثبت می‌گردد. مزیت این روش آن است که مقدار دقیق مانده موجودی کالا در هر زمان نمایش داده می‌شود.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
به مجموع تمام هزینه‌های مستقیمی که برای تولید یک کالا صرف می‌شود، بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته می‌گویند. این هزینه‌ها عبارتند از مواد اولیه و دستمزد. البته هزینه‌های غیرمستقیم مانند بازاریابی و توزیع، جزوی از بهای تمام‌شده کالای فروش رفته محاسبه نمی‌شوند.
نحوه محاسبه بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
در شرکت‌های بازرگانی باید بهای تمام‌شده کالای آماده فروش را محاسبه کنیم. برای محاسبه این مورد، موجودی کالای اول دوره را با خریدهای طی دوره جمع می‌کنیم. در نهایت با کم کردن موجودی پایان دوره از بهای تمام‌شده کالای آماده فروش، میزان کالای فروش‌رفته را به دست می آوریم. ولی در مؤسسات تولیدی، برای محاسبه بهای تمام‌شده کالای آماده فروش، از جمع موجودی کالای ساخته‌شده اول دوره و بهای تمام‌شده کالای ساخته‌شده به دست می‌آوریم.
روش‌های محاسبه بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
اینکه از روش‌های ادواری یا دائمی استفاده می‌کنیم در مسیر و فرمول محاسبه بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته بسیار مؤثر است.
میانگین
مواقعی که آیتم‌های موجود در انبار دارای تنوع زیادی نباشد، می‌توان از روش میانگین استفاده نمود. در این روش میانگین هر آیتم در طول دوره محاسبه می‌شود.
(first-in, first-out) FIFO
در این شیوه اولین کالای ورودی به انبار به عنوان اولین خروجی در نظر گرفته می‌شود. موجودی انتهای دوره کالاهایی هستند که دیرتر وارد انبار شده‌اند. زمانی که تورم شدید باشد این روش مناسب نیست.
(last-in, first-out) LIFO
در این روش که برخلاف fifo در تورم باعث سودآوری هم می‌شود، آخرین کالای ورودی انبار به عنوان اولین خروجی از انبار در نظر گرفته می‌شود.
کاربرد بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
برای تصمیم‌گیری درست و به‌موقع، نیاز به اطلاعات مهمی مثل بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته است. با این گزارش می‌توان تصمیمات کوتاه‌مدت و بلندمدت اتخاذ کرد.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در صورت سود و زیان
هزینه دوره مالی، که در صورت سود و زیان گزارش می‌شود، همان بهای تمام‌شده کالا فروش‌رفته است. برای محاسبه سود یا زیان ناخالص، بهای تمام‌شده را از مقدار فروش خالص کم می‌کنند. برای به دست آوردن سود ناویژه از بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته استفاده می‌نمایند.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در ترازنامه
در ترازنامه موجودی نقد در قسمت دارایی جاری لحاظ می‌شود. افزایش میزان بهای تمام‌شده کالا فروش‌رفته باعث افزایش مقدار دارایی جاری شرکت می‌گردد. این روند باعث افزایش سود انباشته و در نتیجه افزایش صاحبان سرمایه شرکت در ترازنامه می‌شود.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در شرکت تولیدی
پایان هر دوره مالی در شرکت‌های تولیدی، گزارش بهای تمام‌شده از طریق فرمول‌های زیر تنظیم می‌گردد. در کسب‌وکارهای تولیدی که کالاها با فعالیت بر روی مواد اولیه و تغییر آن ساخته می‌شود، معیارهایی مانند کالای ساخته‌شده نیز در نظر گرفته می‌شود.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در شرکت بازرگانی
در شرکت‌های بازرگانی، ابتدا باید اطلاعات موجودی کالا و خرید کالا (خرید خالص+ هزینه حمل و نقل) را به طور صحیح و دقیق داشته باشید. خرید کالا را به موجودی دوره اول اضافه می‌کنیم. بهای کالای آماده فروش انتهای دوره را از حاصل جمع مرحله قبل کسر می‌نماییم و بهای کالای فروش‌رفته را محاسبه کنیم.
اهمیت محاسبه بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
ضرورت و اهمیت گزارش و محاسبه بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در تصمیمات مدیریتی معین می‌شود. از مهم‌ترین این ضرورت‌ها می‌توان کنترل دقیق مدیران بر روی هزینه‌های تولید، مانند خرید مواد اولیه، هزینه استفاده از ماشین‌آلات، دستمزد پرسنل و کاهش هزینه‌های سازمانی، افزایش بهره‌وری و ارتقاء سطح انگیزه پرسنل را بیان نمود.
اهمیت نرم افزار بهای تمام‌شده
بهای تمام‌شده به مدیران کمک می‌نماید تا مخارج کسب‌وکار خود را مدیریت کنند و میزان سود را افزایش دهند و با قیمت‌گذاری‌های رقابتی، جذب مشتری داشته باشند. به همین علت استفاده از نرم افزاری قدرتمند که بتواند با گزارشات مختلف حسابداری بهای تمام‌شده، به کنترل‌های داخلی شرکت کمک نماید، بسیار اهمیت دارد.
نرم افزار حسابداری محاسبان
شرکت حساب رایان پارس به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان و با سابقه درخشان، قریب به دو دهه در تولید و ارائه نرم افزارهای یکپارچه حسابداری، مالی و اداری محاسبان با رویکرد ERP فعالیت دارد. شرکت حساب رایان پارس در ارائه نرم افزار حسابداری و بهای تمام‌شده محاسبان، بیش از ۴۰۰۰ مشتری در سراسر کشور دارد.
