مالیات بر ارزش افزوده یا Value Added Tax نوعی از مالیات غیرمستقیم و عام است که توسط مصرف‌کننده پرداخت می‌شود. در روند تولید یک خودکار تا تحویل آن به مصرف‌کننده نهایی ده‌ها خدمت روی آن انجام می‌شود. همه این موارد شامل انواع مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند که باید به صورت جداگانه به دولت پرداخت شوند.
مالیات چیست؟
مالیات در واقع یک هزینه پرداختنی اجباری و بلاعوض است که دولت بابت شرایطی برای کسب سود ایجاد کرده است و آن را از سود فعالیت‌های اقتصادی دریافت می‌کند. بر اساس قانون، این مالیات‌ها صرف بهبود رفاه اجتماعی می‌گردد.
تاریخچه مالیات
با توجه به بررسی‌های تاریخچه مالیات، اولین مالیات‌ها در مصر باستان، حدود 3000 سال پیش از میلاد، اخد شده است. در ایران نیز از زمان داریوش بزرگ امور و قوانین مربوط به مالیات پایه‌گذاری شده است. البته از زمان سلوکیان هر دو نوع مالیات مستقیم و غیرمستقیم به صورت نظام‌مند اخذ می‌شد. این مالیات‌ها برای تأمین نیازهای عمومی، مثل نظامی-امنیتی و درمانی هزینه می‌شد.
ارزش افزوده چیست
در فرآیند تولید یک کالا مجموعه فعالیت‌هایی باعث می‌شوند که ارزش مواد اولیه و کالای واسطه افزایش یابد که ارزش افزوده یا Value added نام دارد. اگر مقدار ارزش مواد استفاده شده در تولید را از قیمت کالا کم کنیم، میزان ارزش افزوده محاسبه می‌شود.
فرض کنید که برای تولید یک ماشین حدود 150 میلیون تومان تجهیزات و قطعه و مواد اولیه استفاده شده است. اگر این خودرو به قیمت 200 میلیون تومان به فروش برسد، 50 میلیون تومان ارزش افزوده دارد.
♦♦♦ ویدئو وبینار نکات صورت معاملات فصلی و مالیات بر ارزش افزوده ♦♦♦
تاریخچه ارزش افزوده
در سال 1366 برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده، لایحه‌ای به مجلس برده شد. پس از بررسی در کمیسیون اقتصادی، در صحن علنی مجلس 6 ماده از آن به تصویب رسید. برای افزایش کارایی در صندوق بین‌المللی پول سیاست‌های اجرایی این مالیات را پیشنهاد داد. در سال 87 به صورت آزمایشی اجرا شد و در 94 از 6 درصد به 9 درصد افزایش یافت.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده در مراحل مختلف تولید و توزیع محاسبه می‌شود. بر همین اساس، به دسته‌های مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات بر ارزش افزوده درآمدی تقسیم می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی
در این نوع مالیات بر ارزش افزوده، خرید کالای مصرفی و سرمایه‌ای شامل مالیات می‌گردد و خرید کالاهای سرمایه‌ای توسط کسب‌وکار هیچ اعتبار مالیاتی ایجاد نمی‌کند.
مالیات بر ارزش افزوده مصرفی
در این نوع مالیات بر ارزش افزوده تمامی مخارج سرمایه‌گذاری از پایه مالیاتی حذف می‌شود. به این دلیل که بر پایه خدمات و کالاهای مصرفی هستند.
مالیات بر ارزش افزوده درآمد
مالیات بر فروش تولید خالص کالاها را مالیات بر ارزش افزوده درآمدی می‌نامند. البته میزان استهلاک از آن کسر می‌گردد و سرمایه‌گذاری خالص شامل مالیات می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟
همان‌طور که پیشتر به آن اشاره شد، در حال حاضر، نرخ مالیات بر ارزش افزوده 6 درصد می‌باشد، که البته 3 درصد نیز بابت عوارض خرید کالا به آن اضافه می‌شود. مجموعاً نرخ این مالیات درسال 1401، 9 درصد می‌باشد.
کالاهای معاف قانون مالیات
بر اساس روند اقتصادی و صنعتی کشور یا استراتژی‌های حمایتی لیست کالاهای معاف یا مشمول مالیات تغییر می‌کند. در ادامه به بررسی آخرین به‌روزرسانی این لیست می‌پردازیم. کالاهایی مثل محصولات کشاورزی فرآورده‌نشده، دام و طیور زنده و خوراکشان، انواع کود و بذر و نهال، کالاهای فرهنگی مثل کتاب، دارایی‌های غیرمنقول، لوازم مصرفی درمانی و آموزشی، فرش دستبافت و خدمات حمل و نقلی معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند.
کشورهای بدون مالیات بر ارزش افزوده
سیاست‌های مالیاتی در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است. مثلاً در امارات هیچ‌گونه مالیاتی اخذ نمی‌شود. در بحرین هم مالیاتی اخذ نمی‌شود مگر اینکه حوزه فعالیت کسب‌وکار نفت و گاز باشد. یا در آرژانتین نرخ مالیات بر ارزش افزوده از 10.5 تا 27 درصد برحسب نوع کالا متغیر است. در کل، حدود 140 کشور قانون مالیات بر ارزش افزوده را اجرا می‌کنند.
محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده را معمولاً مصرف‌کننده نهایی می‌پردازد. اگر شما کالایی به قیمت 10.000 تومان بخرید و نرخ مالیات 9 درصد باشد، شما به فروشنده 10.900 تومان پرداخت می‌کنید. 900 تومان بابت مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد.
فراخوان مالیات بر ارزش افزوده
پس از تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در مجلس و برای اجرای مرحله‌ای آن، دولت طی 8 فراخوان از سال‌های 87 تا 99 گروه‌ها و دسته‌های مختلفی که مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند را مؤظف به ثبت‌نام و ارائه اطلاعات نمود.
سامانه مالیات ارزش افزوده
در این فراخوان‌ها مقرر شد که با مراجعه به آدرس الترونیکی www.e-vat.ir ثبت اظهارنامه نمایند. کسب‌وکارها باید هر سه ماه ( به صورت فصلی) اظهارنامه مالیاتی خود را ثبت نمایند و برای این کار 15 روز مهلت دارند. همچنین، از طریق همین سامانه، می‌توان مبلغ آن را به صورت الکترونیکی پرداخت نمود. مشمولان برای آگاهی از آخرین تغییرات می‌‍توانند از درگاه ملی مالیات به نشانی www.intamedia.ir استفاده نمایند.
مهلت ارسال اظهار نامه ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده باید 90 روزه پرداخت شود و کسب‌وکارها برای ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده 15 روز مهلت دارند. مثلاً مهلت قانونی ارسال اظهارنامه فصل پاییز تا 15 دی‌ماه می‌باشد.
جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده
مطابق بند 5 ماده 22 قانون مالیات بر ارزش افزوده، جریمه عدم پرداخت شامل 50 درصد مبلغ مالیات تعلق گرفته می‌باشد و جریمه دیرکرد نیز 2 درصد مالیات پرداخت نشده است. در بند 6 ماده 22 بیان می‌شود که جریمه ارسال نکردن اظهارنامه مالیاتی، مبلغی بین 25 تا 100 مالیات تعلق گرفته می‌باشد که به صورت ماهانه محاسبه خواهد شد.
مالیات بر ارزش افزوده واردات و صادارت
عرضه کالاها و ارائه خدمات و همچنین واردات و صادرات آنها شامل قوانین مالیات بر ارزش افزوده می‌شود. بازرگانان بهتر است پیش از انجام معاملات کالاها این میزان مالیات را محاسبه کنند. مالیات بر ارزش افزوده کالا بر اساس مقدار ریالی کالای وارداتی محاسبه می‌شود. نحوه کلی آن به این صورت است که مقدار ارزش افزوده کالا با میزان ارزش کرایه حمل خارجی آن توسط کشتیرانی جمع شده و در نهایت در مبلغ بیمه و نرخ رسمی ارز که توسط گمرک مشخص شده، ضرب می‌شود. این فرمول کلی میزان مالیات و ارزش افزوده کالای وارداتی می‌باشد.
مزایای مالیات بر ارزش افزوده
اجرای قانون مزایای بسیاری برای جوامع دارد، به همین دلیل از انحصار جوامع اروپایی خارج شده و در کشورهای زیادی اجرا می‌شود. در ادامه برخی از مزایا را توضیح می‌دهیم.
افزایش درآمدهای مالیاتی
با توجه به گستردگی خدمات و کالاهایی که شامل مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند، اجرای این قاون درآمدزایی بسیاری را در پی دارد.
کاهش هزینه اخذ مالیات
به دلیل اینکه این سیستم خوداجرا است، هزینه وصول آن بسیار پایین می‌باشد و فقط مؤدیان آن را اجرا می‌کنند. این ویژگی در فراگیری اخذ مالیات بر ارزش افزوده در کشورها نقش مهمی دارد.
کاهش فرار مالیاتی
در صورتی که فروشنده مالیات را پرداخت نکند، خریدار باید پرداخت کند و همچنین نرخ آن نسبت به سایر مالیات‌ها کمتر است. این دو نکته موجب می‌شود که میزان استقبال از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بیشتر باشد.
معایب مالیات بر ارزش افزوده
از مهم‌ترین معایب مالیات بر ارزش افزوده می‌توان به افزایش قیمت‌ها اشاره کرد. با توجه به اینکه آثار نزولی این نوع مالیات نسبت به مالیات‌های دیگر کمتر است، جای نگرانی ندارد. اجرای سخت و پیچیده آن در برخی از قسمت‌ها مثل خرده‌فروشی از دیگر معایب آن می‌باشد.
زمان و نحوه رسیدگی به مالیات بر ارزش افزوده
طبق ماده 26 قانون مالیات بر ارزش افزوده و بخشنامه سال 94، مأمور مالیات به محل مودی مراجعه کرده و ابلاغ برگه دریافت مدارک و اسناد را تحویل می‌دهند. نهایت تا 15 روز بعد از ابلاغ، برای دریافت مدارک به مؤدی مراجعه می‌نمایند. پس از تهیه صورت‌جلسه و امضای آن توسط حسابدار یا مدیر مالی، مدارک به مأمور مالیاتی تحویل داده می‌شود. پس از محاسبه و رسیدگی به دفاتر و مدارک، برگه استرداد مالیات ابلاغ می‌شود و اگر مؤدی، در مدت 20 روز به آن اعتراض نکند، برگه ابلاغ قطعی محسوب خواهد شد.
مدارک مورد نیاز رسیدگی مالیات ارزش افزوده
علاوه بر تکمیل فرم‌های مربوطه، با توجه به حوزه فعالیت کسب‌وکار، مدارک متفاوتی نیاز است که در ادامه به آنها اشاره می‌نماییم.
- تراز آزمایشی (حداقل چهار ستونی) در سطح کل، معین و تفصیلی
- گردش حساب درآمدهای عملیاتی (خدمات و فروش)
- گردش حساب مالیات بر ارزش افزوده به ترتیب برای دوره‌های (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) سال مورد رسیدگی
- تصویر اولین و آخرین صورتحساب (فاکتور) فروش در شرکت‌های تولیدی و بازرگانی
- تصویر صورت وضعیت‌های ارسالی در شرکت‌های پیمانکاری
- تصویر کلیه اوراق سبز گمرکی و سایر مدارک مربوط به ایجاد اعتبار مالیاتی
- تصویر اسناد فروش دارایی‌ها و جدول فروش دارایی‌های ثابت متشکل از بهای تمام‌شده دارایی فروش‌رفته و بهای فروش و ارزش دفتری
- گردش حساب سود و زیان انباشته، گردش حساب تعدیلات حسابداری و انباشته و گردش موجودی مواد و کالا
- محاسبات قیمت تمام‌شده در خصوص کالاهای تولیدی و خدمات ارائه‌شده
- تصویر اظهارنامه عملکرد سال مورد رسیدگی
- تصویر گزارش حسابرسی مالی
- تصویر برگ تشخیص عملکرد سال مورد رسیدگی
- تصویر صورتحساب‌های بانکی به همراه صورت مغایرت آنها برای سال مورد رسیدگی
نرم افزار مالیات بر ارزش افزوده
طبق تمام موارد مهم مربوط به بخش مالی کسب‌وکارها، بهتر است که مالیات بر ارزش افزوده هم با نرم افزار تخصصی آن ثبت و نگهداری شود. نرم افزار مالیات بر ارزش افزوده باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- قابلیت صدور فاکتورهای مربوط به سازمان امور مالیاتی به صورت استاندارد
- محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به صورت فصلی و گزارشات آن
- گزارشات فصلی خرید و فروش
مالیات بر ارزش افزوده در نرم افزار حسابداری محاسبان
با توجه به نکات مهم اجرایی و ثبتی در مالیات بر ارزش افزوده لازم می‌باشد که این موارد به صورت اختصاصی در نرم افزاری قابل اطمینان و دقیق نگهداری و ذخیره شود. از قابلیت‌های نرم افزار حسابداری محاسبان ارائه صورت فصلی است که در مبحث مالیات بر ارزش افزوده ضروری می‌باشد. شما با محاسبان به سرعت به گزارشات و اطلاعات مربوط به رسیدگی مالیات بر ارزش افزوده دستری خواهید داشت.
نرم افزار حسابداری محاسبان
شرکت حساب رایان پارس به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان و با سابقه درخشان، قریب به دو دهه در تولید و ارائه نرم افزارهای یکپارچه حسابداری، مالی و اداری محاسبان با رویکرد ERP فعالیت دارد. شرکت حساب رایان پارس در ارائه نرم افزار حسابداری و داشبورد مالی محاسبان، بیش از ۴۰۰۰ مشتری در سراسر کشور دارد.
منبع:
دکتر حمزه اسدپور؛ کتاب قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده
